فقه اجتماعی، مبانی، رویکرد و قلمرو با تأکید بر اندیشه آیت‌الله محمدجواد فاضل لنکرانی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری، فلسفه علوم اجتماعی، دانشگاه باقرالعلوم(ع)، قم، ایران

2 استادیار، گروه جامعه‌شناسی، موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی؛ شورای علمی گروه فقه جامعه و فرهنگ، مرکز فقهی ائمه اطهار(ع)، قم، ایران

10.22081/jsj.2025.76774

چکیده

هدف پژوهش حاضر بررسی مبانی، رویکرد و قلمرو فقه اجتماعی از دیدگاه آیت‌الله محمدجواد فاضل لنکرانی است. روش پژوهش توصیفی-تحلیلی بوده و نتایج نشان داد که آیت‌الله محمدجواد فاضل به‌عنوان یک صاحب نظر فقهی، تعریف خاصی از فقه اجتماعی ارائه می‌دهند که براساس آن، فقه اجتماعی شامل موضوعات اجتماعی و رویکرد اجتماعی نسبت به سایر موضوعات فقهی است. همچنین، ایشان علی‌رغم باور به روش اجتهادی فقه سنّتی و توانایی آن در پاسخگویی به نیازهای اجتماعی، فقه سنّتی را نیازمند به تکمیل دانسته و لذا، پرداختن به فقه اجتماعی را دارای ضرورت می‌دانند. ایشان خطابات اجتماعی فقه را به دو دسته، فقه‌الاجتماع خاص و فقه‌الاجتماع عام تقسیم کرده و مبتنی‌بر آن معتقدند برخی از این خطابات مختص به جامعۀ اسلامی است و برخی دیگر، خطاب به جامعۀ بشری است. به نظر می‌رسد پرداختن به فقه اجتماعی ازجمله ضرورت‌های فقه شیعی است. اما بدیهی است پرداختن به آن باید از حالت کلی‌گویی خارج شود. لذا، این پژوهش ازجمله متون مقدمه و مدخل فقه ‌اجتماعی محسوب شده و به ثمر نشستن آن منوط به پرداختن به مسائل اجتماعی و ارائۀ راهکارهای فقهی مبتنی‌بر اصول فقه ‌اجتماعی است.

کلیدواژه‌ها


نهج‌البلاغه.
ابن منظور، محمد بن مکرم (1414ق). لسان العرب. بیروت: دار صادر، ج9، 5.
ارسطا، محمدجواد (1399). فقه اجتماعی. قم: مکث اندیشه.
جمعی از اساتید و نخبگان حوزه علمیه و دانشگاه (1396). کرانه‌های اجتهاد: گفتارهایی در موضوعات و مسائل فقهی و اصولی. قم: بوستان کتاب.
جمعی از نویسندگان (1396). کرانه‌های اجتهاد: گفتارهایی در موضوعات و مسائل فقهی و اصولی. قم: بوستان کتاب.
خامنه‌ای، سید علی (1390). بیانات در دیدار اعضای مجلس خبرگان رهبری. قابل دسترس در:
https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=17226
خمینی، سید روح‌الله (1392 الف). تحریر الوسیله. تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ج1.
خمینی، سید روح‌الله (1392 ب). استفتائات. تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ج5.
خوئی، سید ابوالقاسم (1418ق). موسوعه الامام خوئی. قم: موسسه احیاء آثار الامام خوئی، ج1.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد (1412ق). مفردات ألفاظ القرآن‏. بیروت: دار الشامیة.
ربانی، محمدباقر (1400). درآمدی بر فقه اجتماعی. قم: مرکز فقهی ائمه اطهار(ع).
ساروخانی، باقر (1383). روش‌های تحقیق در علوم اجتماعی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
سجادی، جعفر (1373). فرهنگ معارف اسلامی. تهران: کومش، ج3.
طباطبایی، سید محمدحسین (1390ق). المیزان فی تفسیر القرآن. بیروت: موسسه الاعلمی للمطبوعات، ج13.
فاضل لنکرانی، محمدجواد (10/9/1400ب). درس خارج فقه سیاسی. قابل دسترس در:
https://fazellankarani.com/persian/lessons/24055
فاضل لنکرانی، محمدجواد (1378). سیری کامل در اصول فقه. قم: انتشارات فیضیه، ج6.
فاضل لنکرانی، محمدجواد (1390). بیانات در دانشکده صداوسیما پیرامون فقه و رسانه. قابل دسترس در:
http://fazellankarani.com/persian/news/view/4997/
فاضل لنکرانی، محمدجواد (1391). قاعده الزام. قم: مرکز فقهی ائمه اطهار(ع).
فاضل لنکرانی، محمدجواد (1393). نیازمند کشف قواعد فقهی جدید هستیم. گفتمان الگو، شماره 6.
فاضل لنکرانی، محمدجواد (1394). دیدار با مسئولین خبرگزاری رسا پیرامون فقه حکومتی. قابل دسترس در:
https://fazellankarani.com/persian/news/8802?kw
فاضل لنکرانی، محمدجواد (1396). گفتگو با آیت‌الله محمدجواد فاضل لنکرانی پیرامون فقه اجتماعی. قابل دسترس در:
https://fazellankarani.com/persian/news/21167
فاضل لنکرانی، محمدجواد (1399 الف). دیدار با مسئولین ستاد زکات کشور. قابل دسترس در:
http://fazellankarani.com/persian/news/23459/
فاضل لنکرانی، محمدجواد (1399 ب). جشن میلاد حضرت زهرا (س). قابل دسترس در:
http://fazellankarani.com/persian/news/23496/
فاضل لنکرانی، محمدجواد (1400 الف). فقه نظام؛ ماهیت، ارکان و مختصات. قم: مرکز فقهی ائمه اطهار(ع).
فاضل لنکرانی، محمدجواد (26/01/1398 الف). مرجعیت عرف در تعیین مصادیق از دیدگاه امام خمینی. افق حوزه، شماره586.
فاضل لنکرانی، محمدجواد (31/1/1398ب). درس خارج اصول. قابل دسترس در:
https://fazellankarani.com/persian/lessons/22023 
فرامرز قراملکی، احد (1385). روش‌شناسی مطالعات دینی (تحریری نو). مشهد: دانشگاه علوم اسلامی رضوی.
قرشى بنابى، على‏اکبر (1371). قاموس قرآن‏. تهران: دارالکتب الإسلامیة، ج4، 7.
کلینى، محمد بن یعقوب‏ (1407ق). الکافی. مصحح: على اکبر غفارى و محمد آخوندى. تهران: دارالکتب الإسلامیة، ج2.
گیدنز، آنتونی (1391). جامعه‌شناسی. ترجمه منوچهر صبوری. تهران: نشر نی.
مصطفوی، حسن (1368). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ج9.
مصطفوی، سید محمدکاظم (1415ق). القواعد. قم: موسسه نشر اسلامی.
میرباقری، سید محمدمهدی و همکاران (1396). فقه حکومتی از منظر شهید صدر با مروری بر ویژگی‌های فقه نظامات. راهبرد فرهنگ، شماره 36.
نجفی جواهری، محمدحسن (1262ق). جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام. بیروت: داراحیاء التراث، ج22.
یعقوبی، محمد (1424ق). الاسس العامه للفقه الاجتماعی. بیروت: مرکز الامام المهدی للدراسات الاسلامیه.