فقه اجتماع: موضوع؛ قلمرو؛ ویژگی‌ها و روش آن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استاد، گروه علوم اجتماعی، دانشگاه باقرالعلوم(ع)، قم، ایران.

10.22081/jsj.2025.76775

چکیده

هدف پژوهش حاضر بررسی فقه اجتماع از جهت قلمرو، ویژگی‎ها و روش بود. روش پژوهش توصیفی-تحلیلی بوده و نشان داده شد که فقه اجتماعی نسبت به فقه فردی به لحاظ زمانی، جوان‌تر است. اما به لحاظ رویکردی، گسترده‌تر از فقه فردی بوده و تنها جنبۀ فردی و امورات شخصی را مطمع نظر قرار نداده؛ بلکه تکلیف حیات محیط و محاط بر فرد را هم در نظر گرفته و تلاش می‌کند که تکلیف مکلّف اجتماعی را هم روشن کند. البته این به معنای آن نیست که فقه فردی، دین را جدای از سیاست می‎داند یا به نقش مثبت یک حکومت متعهّد به دین در حمایت از اجرای احکام شریعت غافل است؛ بلکه به این معنا است که حکومت و سیاست، نقشی محوری در نگاه فقهی به مسائل ندارد. این رویکرد نیز، با توجه به جایگاه و نقش شیعه در حاکمیت سیاسی در ادوار تاریخی حیات شیعه، قابل توجه و قابل دفاع خواهد بود. یکی از برجستگی‌های فقه اجتماعی این است که، این رویکرد نمی‌تواند همانند فقه فردی با تشتّت و تکثّر در پاسخ‎های فقهی به مسائل کنار بیاید. چون در این رویکرد، فقیه تلاش می‌کند تا میان پاسخ‎های استنباطی به مسائل فقهی یک باب و ابواب فقهی مختلف، پیوند و انسجام منطقی برقرار نماید؛ نظیر پیوند میان اجزای یک مرکّب نظام‌مند.

کلیدواژه‌ها


ارسطا، محمدجواد (1401). فقه اجتماعی. مرکز پژوهشی مبنا.
ارسطا، محمدجواد (28/03/1401). ویژگی‌ها، اهداف و عناصر فقه اجتماعی. خبرگزاری رسا.
حسینی، سید محمدحسین (1399). درآمدی بر فقه اجتماعی از دیدگاه مکتب اجتهادی شهید صدر. خانواده در آیینه فقه، شماره 5، ص116.
حکیم، سید منذر (1340ق). مجتمعنا فی تراث الشهید سیدمحمدباقر الصدر. تهران: المجمع العالمی للتقریب بین المذاهب الاسلامیه، ص70.
حلّی، حسن بن یوسف (1412ق). منتهی المطلب. مشهد: مجمع البحوث الاسلامیه، ج1.
خامنه‌ای، سید علی (14/03/1390). بیانات در مراسم بیست‌ و دومین سالگرد رحلت امام خمینی. قابل دسترس در:
https://farsi.khamenei.ir/newspart-index?id=12595&nt=2&year=1390&tid=2220
خمینی، سید روح‌الله (1378). کشف الاسرار. تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
خمینی، سید روح‌الله (1384). الاجتهاد و التقلید. تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
ربانی، محمدباقر (1393). مجموعه مصاحبه‌های فقه اجتماعی. مرکز فقهی ائمه اطهار(ع).
شهید اول، محمد ابن مکی (1400ق). القواعد و الفوائد. تحقیق سید عبدالهادی حکیم. قم: منشورات مکتبه المفید، ج1.
صدر، سیدمحمدباقر (بی‌تا). الفتاوی الواضحه. نجف: مطبع الآداب، ج45.
طباطبایی، سید محمدحسین (1394). المیزان فی تفسیر القرآن. تهران: دارالکتاب الاسلامیه، ج4.
عباسی، مجتبی (11/11/1395). تعریف و تبیین فقه اجتماعی و مولفه‌های جامعه اسلامی. پایگاه وسائل.
مبلغی، احمد (1396). مصاحبه. صدرا، 6(23)، ص236.
مصباح یزدی، محمدتقی (1372). جامعه و تاریخ از دیدگاه قرآن. مرکز نشر سازمان تبلیغات اسلامی.
واعظی، احمد (1398). رویکردهای فقهی. قم: بوستان کتاب.
ورعی، سید جواد (1394). اندیشه‌های فقهی امام خمینی. تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.